MARTI - ANTON ÇEHOV

Martı

YORUMLAR:

Yazar Anton Çehov’un kaleme almış olduğu tiyatro eserinde, Treplev isimli ana karakterin, aşık olduğu kız Nina’ya kendisini ispat etmek için sürekli çabalaması ve sonucunda trajik bir intihara giden süreç konu edilmiştir.

Ana karakterler Nina ve Treplev’in, burjuva bir ailede yaşayan edebi çevrelerinin zengin olması sebebiyle kendilerini bu yönde şartladıkları gösterilmektedir. Dönemin aile yaşamlarına da değinilen eserde, Rus burjuvazisine ait o dönemin gündelik rutinlerine ve içlerine düştükleri aristokrasi merakına özellikle değinilmiştir. Bu husus, kimi zaman yazarın nüktedan tavırlarıyla kimi zaman da ağır hicivleri ile kendisini dolaylı olarak göstermektedir.

Gündelik hayatlarında kazanmak ve çalışmak gibi emelleri pek olmadığından kendilerini sanatsal faaliyetlere atayan bu ailelerin çocukları da aile büyüklerinin gerek yazarlar, gerekse aktrislerden iştigal etmesi sebebiyle kendilerini bu yönde ilerletmek isterler. Nina, bu konuda kendisine Trigorin’i büyük bir idol olarak ele alsa da esasında idol aldığı kişi bir aktör değil yazardır. Ancak onun yazılarını okuyarak bunları hedefini gerçekleştirmenin hayalini taşımaktadır.

Treplev ise, olay örgüsünde çok fazla bölümde geçmese de, kendi içine daha kapanık ve amacını belirleme konusunda daha kararsızdır. Her ne kadar o da yazar olmayı istese de bu konuda kendisine hiç güveni olmadığı gibi sevdiği kız Nina’nın Trigorin’den etkilenmesi sebebiyle söz konusu yazarı da oldukça kıskanmaktadır.

Esere adını veren olay ise, alıntılar bölümünde kısaca da değinildiği üzere, ava gitmeyi seven Treplev’in bir gün vurduğu martıyı getirerek Nina’ya vermesidir. Bunun üzerine, konuşmalarına bir ara vererek Trigorin defterini çıkarıp bu olaya ilişkin bir çıkarım yapacak ve müstehzi bir tavırla martıyı yok yere kendisini yok eden Nina’ya benzetecektir. Ancak bu durumun Nina’yı bir şeyleri başarmak konusunda daha net bir şekilde kamçıladığı da aşikardır.

Treplev ise, yaşadığı melankolik durumların ,Nina’nın bir gece evine gelerek hızlıca çıkması neticesinde, doruklara çıkması sebebiyle intihar etmiştir.

Eser, yukarıda da bahsedildiği üzere, Rus toplumunun belirli bir kesiminin yaşam standartlarını ve gündelik rutinlerini görmek adına önemli bir kitaptır. Ayrıca burjuva içerisinde doğup büyümüş çocukların da kendi iç dünyalarında kaybolarak hedefsiz rotalar arasında savrulmaları ya da net bir hedefe odaklanma tercihlerindeki ikilemleri de oldukça sıra dışı bir şekilde işlemiştir. Ancak genel olarak, bu tarz şartlarda büyüyen çocukların zorluklara karşı dirençlerinin daha düşük olması yanında hayatı kendilerine daha çekilmez kıldıklarını da okuyucularına üçüncü bir ağızdan göstermeyi başararak okuyucusuna üçüncü bir göz olarak müşahede etme fırsatı sunmuştur.

Sonuç olarak eser, tiyatro eserine meraklı okurlar için Çehov tarafından kaleme alındığı da göz önüne alındığında incelenmesi gereken kitaplardan birisidir.

ALINTILAR(*):

1. Treplev: Hayatı olduğu ya da olması gerektiği gibi değil, hayalimizde canlandırdığımız gibi betimlemek gerek.

2. Dorn: Toplumda sanatçılara hayranlık duyuluyor, onlara sözgelimi tüccarlardan daha farklı davranılıyorsa, eşyanın doğasına uygun bir şeydir bu. Bir çeşit idealizmdir.

3. Nina: Bense yaratma keyfini tatmış birinin başka hiçbir şeyden keyif almayacağını düşünürüm hep.

4. Dorn: Bir yapıt açık, kesin, belirli bir düşünceyi içermelidir. Belirli bir amaç olmadan yola çıkarsanız ya yolunuzu şaşırırsınız ya da yeteneğiniz yok eder sizi.

5. Arkadina: Sosyeteden insanlar için romancıları şımartmak ve onları kendi çevrelerine yaklaştırmak, tahılcının tahıl ambarında fare beslemesi kadar tehlikeli bir şeydir. Ama yine de sevilip aranır romancılar.

6. Trigorin: Not alıyorum… Bir konu geldi de aklıma.. (Defteri cebine koyar.) Küçük bir hikaye konusu. Çocukluğundan beri göl kıyısında yaşayan bir genç kız var, sizin gibi biri; tıpkı bir martı gibi seviyor bu gölü ve bir martı gibi de mutlu ve özgür. Günün birinde bir adam geliyor oraya, kızı görüyor ve yapacak başka bir işi olmadığından yazık ediyor kıza, tıpkı bu martı gibi…

7. Dorn: Ölüm korkusu hayvansal bir korkudur… Onu alt etmek gerekir. Ancak ölümden sonraki hayata inananlar, bilinçli olarak korkarlar ölümden, çünkü günahlarının ağırlığı altında ezilirler…

DEĞERLENDİRME:

Konu: Eserde, Treplev isimli ana karakterin, aşık olduğu kız Nina’ya kendisini ispat etmek için sürekli çabalaması ve sonucunda trajik bir intihara giden süreç konu edilmiştir.

Üslup: Çehov’un hikaye ve romanlarında görüldüğü üzere, yalın ve anlaşılır biçemini tiyatro eserinde de sürdürdüğü açıkça görülmektedir. Hatta alıntılar bölümünde verilmiş olan bazı alıntılarda bu üslubunu kendi içinde açıkladığı da gözlemlenmektedir. Bu sebeple eser, tiyatro eserindeki mesajları ek anlatımlara ve ara metinlere pek de ihtiyaç olmadan yalnızca diyaloglar vasıtasıyla vermeyi başarmıştır.

Özgünlük: Eser, konusu itibariyle, dönemine göre çok özgün sayılabilecek eserlerden değildir. Ancak amacın özgün ve sıra dışı olmasındansa toplumun belirli kesimlerine ilişkin portre anlatımlarının gerçekleştirilmesi olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

Karakter: Oyundaki karakter şeması çok uzun olmayan bir eser düşünüldüğünde yeterli denebilecek sayıdadır. Bununla birlikte, karakterlerin ana, yardımcı ya da yan karakter olmalarına çok dikkat edilmeden hepsi vasıtasıyla verilmek istenen mesajların iletilmesi oldukça etkili bir yöntem olmuştur. Genelde ana karakter ve yardımcı karakterlerin nispeten tesirinin olduğu eserlerin aksine bu kitabında yazar, herkesin hem replik sıklığı hem de hikayeye etkisi ile vereceği mesajları olabildiğince homojen şekilde dağıtmayı başarmıştır. Bu durum, tiyatro eserlerinde en önemli unsurlardan birisi olan karakter unsuruna ayrı bir nitelik ve özellik kazandırmayı başarmıştır.

Akıcılık: Eser, konusu itibariyle son sayfasına kadar pek sürükleyici bir yapıya sahip değildir. Ancak üslup bölümünde ifade edilen hususlar sayesinde akıcı bir anlatıma sahip olduğunun ifade edilmesi gerekmektedir.

Genel: Yukarıda belirtilen kriterler uyarınca 10 üzerinden gerçekleştirilen değerlendirmede:

Konu: 7,5

Üslup: 8

Özgünlük: 5

Karakter: 9

Akıcılık: 7,5

puanlarını alan eserin genel ortalaması ise, 7,4 puandır. 7 barajını geçerek önemli tiyatro eserleri arasında olduğunu gösteren kitabın özgünlük hususundaki puanının kitabın okunması konusunda kesinlikle bir kıstas olarak dikkate alınmaması gerektiği ifade edilmelidir. Bu sebeple oyunun, özellikle tiyatro meraklıları tarafından kesinlikle okunması gereken kitaplardan birisi olduğunu belirtmek gerekmektedir.

(*) : Alıntılar başlığındaki bütün kısımlar:

MARTI

Yazar: Anton Çehov

Yayınevi: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

Baskı: 17. Baskı – Mart 2022

kapakta kullanılan fotoğraftaki kitaptan alıntı olarak kullanılmıştır.