top of page

MUHTEŞEM GATSBY (FİLM&KİTAP) - SCOTT FITZGERALD



YORUMLAR:


Scott Fitzgerald'ın en temel klasiklerinden olan ABD edebiyatının önemli eserleri arasında sayılan kitap, okuyucu için çoğunlukla gizemli ve beklenmedik bir sona sahiptir.


Hikayenin ana karakteri Jil Gatsby, Nick isimli hikayeyi anlatan karakter ile yaşamış olduğu bölgede vermiş olduğu partilerden birisinde karşılaşır. Burada kısa süren bir tanışmanın ardından Nick'i başka partisine özel olarak davet eden Gatsby, Nick ve okuyucu için tam bir bilinmez olarak gözükmektedir. Özellikle kitabın ilk başlarında bu gizem sürekli devam eder. Her ne kadar yazar ara sıra, Gatsby'nin diğer karakterler tarafından yapılan dedikodularında, kaçak alkol sattığından, silah kaçakçısı olduğu gibi yakıştırmalar yaparak zenginliğinin kaynağını açıklamaya çalışsa da, okuyucu için bu sorunun cevabı net olarak Gatsby'nin ağzından duyulamamaktadır. Fakat kitabın başlarında bu durumun asıl konu olduğu sanılsa da sonlarına doğru asıl konunun Gatsby'nin zenginliğine ulaşmadan önce sevgilisi olan Daisy (aynı zamanda Tom isimli karakterin karısı) ile tekrar kavuşma çabası olduğu görülmektedir. Gatsby'nin hikayenin bir yerinde Tom ile yüzleşme esnasında bunu itiraf etmesi ve Daisy'nin aslında önceden beri kendisini sevdiğini söyleyip, Tom'u yalnızca kendisini beklerken bir durak mahiyetinde gördüğünü söylemesinin akabinde gerçekleşen olaylar okuyucu için hikayenin gidişatında büyük bir değişim anlamına gelmektedir.


Bölgede geçim için yaşayan ve tedavi görüp gezmek için yurt dışına gitmek isteyen Wilsonlar ise hikayenin başlarında anlatılsa da, sonlara doğru beklenmedik şekilde önemli bir olayın baş aktörü konumuna gelmişlerdir. Tom ile Gatsby'nin Daisy hakkında yüzleşmeleri sonrasında, Daisy ile Gatsby 5-6 kişilik bir grupla iki araba halinde gidilen bir etkinlikten birlikte dönmeye karar vermişlerdir. Arabaları ile seyir halindeyken yolda bir anda Bayan Wilson'a çarpmış olan Daisy, korkudan ve tespit edilme korkusu ile hızlıca uzaklaşmışlardır. Bay Wilson ise, bu durumun peşini bırakmamıştır. Bir taraftan Gatsby bu yaşananları arkadaşı Nick'e anlatmış ve Tom ile Daisy'nin bu konuda konuşmasını da engelleyebilmek için o gece onların evinin önünde gizlenerek beklemiştir. Daisy olayı Tom'a anlatmasa da, bir süre sonra Nick'in Tom ile konuşmasında olayların gerçeğinin ortaya çıktığı konuşulmakta ve Tom'un Wilson'a bu durumu anlattığı ifade edilmiş ve akabinde ise, Gatsby'nin öldüğü ani bir şekilde ortaya çıkmıştır.


Gatsby'nin ölümünden sonra onu ve ailesini daha da araştırmaya başlayan Nick, cenaze törenleri için insanlarla konuşurken Gatsby'nin gençliğinde aslında çok fakir olduğunu ve bir anda kendisi ile iş kurması sonucu onun zenginliğinin başlangıcını ortaya çıkarmış ve gerçekten kaçak alkol işinde olduğunu da ifade etmiştir. Bununla birlikte Tom ile Gatsby'nin arasında gerçekleşen tartışmalardan birisinde Tom'un Gatsby ile ilgili daha farklı işlerinin olduğunu da ima etmesi ancak sonrasında herhangi bir şeyin açıklanmadığı da görülmüştür.


Genel manada oldukça ilginç bir konu olarak telakki edilebilecek bir kitap olsa da, yazarın anlatımının birçok yerde okuyucunun kafasında karışıklığa mahal verdiği de dikkat çeken bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Öncelikle Gatsby'nin başarı hikayesi hiçbir zaman tam olarak açıklanmamış ancak bazı kısımları öğrenilmiştir. Bununla birlikte, ilk başlarda her ne kadar asıl amacın aşk olmadığını düşündüren bir hikaye olsa da ana karakterin bu konudaki asıl hedefinin Daisy olduğu okuyucuya çok daha sonradan sezdirilmiştir. Yazar genel manada olaylardan ima yolu ile mesajlar çıkarılabilmesini istemiş daha fazlasını betimleyecek net açıklamalarda bulunmaktan kaçınmıştır.


Sonuç olarak eser, etkileyici bir olay kurgusuna sahip olabilecekken, daha müphem bir anlatım tarzı ile okuyucusunun bazı çıkarımları yapmasını zorlaştıran bir kitaptır.


NOTLAR:


  1. Daha genç ve kırılgan olduğum yaşlarımda babamın verdiği bir öğüt, o günden beri aklımdan hiç çıkmaz. "Birisini eleştirmeye kalkıştığında şu dünyada her insanın senin sahip bulunduğun ayrıcalıklara sahip olmadığını hiç aklından çıkarma."


KİTAP İLE KIYASLAMALAR VE FİLM DEĞERLENDİRMESİ


Eseri, 2013 yapımlı başrollerinde Leonardo Dicaprio’nun Gatsby’i, Tobey Maguire’nin de Gatsby’nin hikayesini anlatan Nick Carraway karakterini oynadığı filmiyle kıyaslamak gerekirse; kitabı ile aynı ölçüde ilerlemeyi başaran nadir klasik eserlerden birisi olduğunun belirtilmesi gerekmektedir.


Filmde yaşanılan hadiselerin olay örgüsü sıralaması da dahil olmak üzere %90 oranında aynı olduğu ifade edildiğinde zaten birçok klasik eserin filme uyarlamasında geçerli olmayan bir unsurun bu film özelinde gerçekleştirildiği belirtilmelidir. Bu açıdan kitabın bir uyarlaması olan eserde bu unsurun sağlanabilmesinin de büyük bir başarı olarak görülmesi gerekmektedir.


Bununla birlikte, yaşanan olay örgüleri aynı olsa da, olayların yaşanılış şekillerinde; özellikle Gatsby’nin öldürülme sahnesinde senarist tarafından net olarak anlatılmayan ölümün daha detaylı tasvirinin yorumlandığı görülmektedir. Fakat, o kadar korunaklı bir malikanenin havuzuna herhangi bir engele takılmadan gelen Wilson’un cinayeti işleyebilmesi çok gerçekçi gözükmemektedir.


Filmdeki usta oyunculuklarla birlikte sahne dekorları ve kitapta geçen debdebeli hayatın perdeye de çok etkileyici bir yorum ile yansıtılması, adeta kitabın bütün okuyucular gözünde olayları görselleştirmede kullanılabilmesine önayak olabilecek mahiyettedir.


Filmdeki karakter şemalarının eserin orijinalinden uzaklaşılmadan işlendiği de yine diğer hususlardaki benzerlik ile uyum göstermektedir. Bazı karakterlerin yazılı eserlerinden daha farklı olarak yorumlanıp reyting amacı uğruna daha kötü veya iyi gösterilmek istendiği yapımlara göre film, bu konuda fazla yoruma yer vermemiştir. Bununla birlikte, oyuncuların etkili performansları neticesinde akılda kalıcı ve etkileyici sahneler ile izleyicilerin hafızalarında yer edinmeyi başaran dramatik ya da duygusal patlama sahnelerine yer verilmiştir. Özellikle Tom ile Gatsby’nin otel odasında yüzleştiği sahnede, Gatsby’nin geçmişinde yoksul olması konusuna değinerek onu sinirlendiren Tom, odada kimsenin Gatsby’den beklemeyeceği bir öfke patlaması görmesine vesile olmuştur.


Sonuç olarak film, eseri ile doğru orantılı bir şekilde ele alınmış ve orijinalinden uzaklaşılan olaylar silsilesine yer verilmeden yalnızca belirsiz bırakılan olay zincirlerinin gerçekleşme anlarında yorumlara başvurulması ile izleyicisini etkilemeyi başaran kitap uyarlama yapımlarından birisidir. Bu açıdan genelde bu tarz filmlerin önce kitaplarının okunması tavsiye edilse de, bu yapım özelinde doğrudan filmin izlenmesinin de aynı etkiyi sağlayabileceği nadir yapımlardan birisi ile karşı karşıya olunduğunun ifade edilmesi gerekmektedir.


Belirtilen hususlar gözetildiğinde filmin kitabı hem görsel hale getirme başarısı hem de kitapta belirtilen bazı hususların daha etkileyici bir şekilde yorumlanması göze alındığında filmin puanı 10 üzerinden 8.2’dir.


DEĞERLENDİRME:


Konu: Genç ve başarılı Gatsby'nin eski sevgilisi Daisy için onun kocası Tom ile yaşadıkları ve onu elde etmek için uğraşırken başından geçen olaylar konu edilmiştir.


Üslup: Yazarın üslubu her ne kadar yalın ve anlaşılır olsa da, kitabın paragraf düzeni ve anlatım şeması tam olarak oturmuş gözükmemektedir. Konuların hiçbirisine açıklık getirilmeden, daha genel geçer bir anlatım ile, okuyucunun kafasında soru işareti bırakan yazar, yalın bir üslup kullanmasına rağmen kafa karıştırıcı bir anlatım biçimi kullanmıştır.


Özgünlük: Eser, yaşanan olaylar ve hadiseler zinciri bakımından değerlendirildiğinde özgün kategorisinde değerlendirilmesi zor bir eser olarak gözükmektedir. Fakat bu durumda konunun da sıradanlığı etkisini göstermektedir.


Karakter: Kitaptaki karakterler, birçok konuda net kişilik özelliklerine sahip olmakla birlikte yazarın anlatımından çıkarılabilecek ipuçları ile birtakım yerlerde kendi özlerinde yokmuş gibi gözüken bazı tereddütler de yaşayabilmektedir. Ayrıca bu tarz bir hikaye için oldukça ideal bir karakter çeşitliliğinin olduğu da görülmektedir. Hem yardımcı karakterler hem de ana karakterler birbirini bu yönde iyi bir şekilde tamamlamaktadır.


Akıcılık: Yukarıda da bahsedilen üslup özellikleri yönünden kitaba akıcı denmesi oldukça zordur. Her ne kadar yalın bir dil kullanılsa da, paragraf bütünlükleri tam olarak sağlanamamış ve birçok konu aynı sayfada ardışık paragraflarda incelenmeye çalışılmıştır. Bu durum akıcılık etmenini oldukça olumsuz yönde etkilemiştir.


Genel: Belirtilen kriterler uyarınca 10 üzerinden gerçekleştirilen değerlendirmede:


Konu: 7.5

Üslup: 6.5

Özgünlük: 5.5

Karakter: 8.5

Akıcılık:6


almış olan kitabın genel ortalaması, 6.8'dir. Her ne kadar 7 barajının altında kalsa da dönem klasiklerinden olması sebebiyle okunması tavsiye edilebilir.


Ayrıca eserin, film uyarlamasının kitabından daha başarılı olduğu nadir kitaplardan birisi olduğunun belirtilmesi gerekmektedir. Film ile ilgili olan değerlendirme kısmında ifade edildiği üzere, kitabın okunmadan filminin izlenebileceği eserlerden birisi olarak gözükmektedir.


(*) : Notlar başlığındaki bütün kısımlar:

MUHTEŞEM GATSBY

Yazar: Scott Fitzgerald

Yayınevi: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

Baskı: 12. Baskı – Kasım 2019

kapakta kullanılan fotoğraftaki kitaptan alıntı olarak kullanılmıştır.


Comments

bottom of page